Wykłady w Muzeum Karykatury

15 maja 2019 (środa)

godz. 10:00 – 11:30

Wykład pt. „Gry i happeningi uliczne Pomarańczowej Alternatywy”

Początki wrocławskiej Pomarańczowej Alternatywy sięgają jesieni 1980 roku. Jej założycielem i liderem był Waldemar „Major” Frydrych, student historii sztuki, związany z opozycyjnym Ruchem Nowej Kultury. Pierwszy z ulicznych, skierowanych do wielu odbiorców, happeningów Pomarańczowej Alternatywy – „Zadymione miasto” – odbył się 1 kwietnia 1986 na wrocławskim Rynku Głównym i polegał na okadzeniu pomnika Aleksandra Fredry. Z dużym rozgłosem i rezonansem spotkały się happeningi: „Krasnoludki na Świdnickiej” z 1 czerwca 1987, „Dzień Wojska. Wielkie Manewry Jesienne”, „Rozdawanie papieru toaletowego”, „Wigilia Wielkiej Socjalistycznej Rewolucji Październikowej” (1987), „Spokojna starość na Świdnickiej” (1988). Wkrótce osobliwe gry i spektakle PA zaistniały również w Warszawie, Łodzi, Gdańsku, Sopocie, Lublinie, Poznaniu i innych miastach. Znakiem rozpoznawczym ruchu był krasnoludek w pomarańczowej czapeczce. Krasnale pisały i wykrzykiwały: „Wiemy, że niektórzy jeszcze nas nie kochają, ale my będziemy ich kochać tak długo, aż nas pokochają”. Publiczne, antyrządowe działania Pomarańczowej Alternatywy, oparte na absurdzie, grotesce i kpinie, ośmieszały absurdy PRL-u, bezlitośnie kontestowały ówczesną zakłamaną, szarą rzeczywistość. W sposób radosny i ironiczny drwiły z PZPR-owskiej władzy, przejawów nienormalności w życiu społecznym, często dotykały konkretnych problemów gospodarczych (np. braku w sprzedaży artykułów higienicznych). Niekonwencjonalne gry uliczne porywały i bawiły tłumy przechodniów, wywoływały spontaniczny śmiech, zachęcały do odważnych i przekornych przemyśleń oraz wystąpień i protestów, wreszcie – integrowały ludzi. Działania Pomarańczowej Alternatywy były zjawiskiem nowym w sztuce polskiej, zaskakującym i niekonwencjonalnym, propagującym nieznane dotąd formy demonstracji społecznych, sprzeciwu obywatelskiego. Miały rangę doświadczenia pokoleniowego, określały postawę wobec świata, zasad i kwestii społecznych i politycznych.

***

22 maja 2019 (środa)

godz. 17:00 – 18:30

Wykład pt. „Czarne wizje podziemnych rysowników”

rys. Andrzej Krauze

Rysunki satyryczne ukazujące się w latach 80. ubiegłego wieku w drugoobiegowych, konspiracyjnych gazetach i czasopismach, w wędrujących z ręki do ręki ulotkach, wydawanych w podziemiu książkach, kartkach okolicznościowych, znaczkach poczty „Solidarność”, banknotach stanowiły wyraziste, zabawne, groteskowe i dosadne komentarze ówczesnej rzeczywistości. Powstawały spontanicznie, nie były przez nikogo cenzurowane. Szczere, zgodne z poglądami i przekonaniami ich autorów. Mówiły, że „Solidarność” żyje, że zrodzonej w imię godności, demokracji, prawdy i sprawiedliwości idei nie można złamać siłą, upokorzeniami i szykanami Stały się niezwyczajną formą „śmiechu przez łzy”. Szybko i skutecznie trafiały ze swoimi komunikatami i przesłaniami do ludzi.

Podziemni rysownicy żywo reagowali na wydarzenia w kraju, poważnie i sensownie komentowali szare, ponure realia schyłkowego PRL-u, smutną i ubogą codzienność, pustki w sklepach, ogromne kolejki przed nimi, strajki i uliczne demonstracje, działania i metody stosowane przez SB, ZOMO i nachalną propagandę partyjną. Ośmieszały partyjnych i rządowych przywódców (Wojciech Jaruzelski, Czesław Kiszczak, Mieczysław Rakowski), kpiły z członków Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, wielokrotnie drwiły z Jerzego Urbana, rzecznika prasowego rządu.

Satyryczne rysunki, które wyróżniało dociekliwe i wnikliwe spojrzenie na świat, błyskotliwa interpretacja ówczesnych zdarzeń i zachowań, celny znak i symbol, przenikliwa i lapidarna metafora, cięty dowcip i kpina, powstawały nie tylko w pracowniach twórców uznanych (Julian Bohdanowicz, Jan Bokiewicz, Antoni Chodorowski, Andrzej Czeczot, Jacek Fedorowicz, Michał Jędrczak, Zbigniew Jujka, Andrzej Krauze, Sławomir Łuczyński, Andrzej Mleczko, Maciej Pietrzyk), ale tworzyli je i artyści debiutujący (Mirosław Andrzejewski „Zbirek”, Wojciech Kołyszko, Jerzy Medyński, Eugeniusz Skorwider, Szczepan Sadurski, Mariusz Wieczorkowski) oraz wielu nieprofesjonalistów, z różnych grup społecznych i zawodów, do dzisiaj nierozpoznanych. Wszyscy traktowali swoją działalność jako społeczne posłannictwo na rzecz wolności i niezależności.

Ironiczne, kpiarskie wizje podziemnych rysowników stały się zajmującym, jedynym w swoim rodzaju dokumentem stanu wojennego i lat późniejszych. Pomagały pokonać zły nastrój i stany przygnębienia, przeżyć smutne, dramatyczne chwile; dodawały otuchy, budziły optymizm, rozweselały.

***

Miejsce: Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego, ul. Kozia 11, Warszawa

Czas trwania: ok. 90 min.

Wstęp: 1 zł od osoby

***

Jerzy Brukwicki (1945) – krytyk sztuki, kurator wystaw, dziennikarz. Wieloletni szef warszawskiej Galerii Krytyków Pokaz. W latach 80. XX w. autor kilkunastu wystaw niezależnych (m.in. „Polska Pieta”, „Czas smutku, czas nadziei”, „Obecność”, „Przeciw złu, przeciw przemocy”, „Plastycy – stoczniowcom”, „Rocznice”); wydawca i redaktor pisma o kulturze niezależnej „Wybór”, współpracownik podziemnego tygodnika „PWA. Przegląd Wiadomości Agencyjnych”. Po roku 1989 zrealizował kilkadziesiąt wystaw o sztuce niezależnej, grafiki i plakatów „Solidarności” w krajowych i zagranicznych muzeach i galeriach (m.in. „…czerwona przegrywa”, Zachęta, Warszawa, „Wojna na rysunkach. Satyra podziemna z lat 1982-1989”, Muzeum Karykatury, Warszawa. „Zeitzeugnisse”, Instytut Polski, Berlin, „Solidarity Posters”, Conway Hall, Londyn, „L’art graphique de Solidarność”, Instytut Polski, Paryż, „Tidsvitten – Solidaritets konstnärer”, Instytut Polski, Sztokholm, „Plakate „Solidarność”, Ludwig Forum für Internationale Kunst, Aachen, „Graphik der illegalen Solidarität”, Museum für Kunst und Gewerbe, Hamburg). Mieszka w Warszawie.

Bylibyśmy wdzięczni za potwierdzenie przybycia.

***

Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
ul. Kozia 11, 00-070 Warszawa
tel./fax 22 827 88 95
info@muzeumkarykatury.pl
www.muzeumkarykatury.pl