Tu i tam

Sporo się przemieszczam tu i tam, choć w zasadzie jestem domatorem, ale nie kochając specjalnie otaczających mnie warunków, od czasu do czasu muszę się gdzieś ruszyć. Banalne powiedzenie o ładowaniu akumulatorów najlepiej mi się sprawdzało w odniesieniu do samochodu – wiedziałem, że przynajmniej co kilka dni powinienem ruszyć auto i przejechać, gdziekolwiek, co najmniej dwadzieścia kilometrów po to, żeby podładować akumulator. Przez kilkanaście lat nie musiałem robić tego specjalnie: przemierzana codziennie między domem w Nowym Targu a pracą w Zakopanem i z powrotem odległość była dwukrotnie większa. Przejście na emeryturę ten sposób odesłało do magazynów spraw  minionych. Teraz wypada mi dbać o podładowywanie własnych baterii. Te zaś w coraz większym stopniu stają się fotowoltaiczne. Rejon śródziemnomorski, gdzie bywam (coraz trudniej się na to decydując) jakieś dwa razy do roku’ tę dostawę słońca i ciepła mi w zasadzie zapewnia, choć zdarzało się i tak, że na francuskiej Riwierze, na Sycylii czy na Sardynii wciągałem na siebie wszystkie koszule, swetry i polary, bo temperatura przez mistral potrafiła spaść do plus 10 stopni w czerwcu. A kiedyś na Krecie nie udało mi się dotrzeć do jaskini Zeusa na Psiloritis z powodu zasp śnieżnych, które z początkiem lata zawaliły drogę i wejście do groty. Ale przecież jeździmy tam nie tylko po to, żeby wygrzewać stare kości na gorącym piasku plaży, a potem chłodzić je w morzu, którego temperatura zwykle utrzymuje się w przyzwoitych granicach 22-24 stopni. To także inna kuchnia, inne widoki, inne tradycje, inni ludzie. Właśnie: inni, a nawet różni. Wśród nielicznych aprobowanych przeze mnie atrakcji letnich wyjazdów są pobyty w miejscach, gdzie otacza mnie różnobarwny, różnojęzyczny i – by tak rzec – różnotemperamentny tłum. Tęsknię, owszem, do długiego pobytu w jakiejś zapadłej (ale koniecznie pięknie położonej) dziurze, do codziennego siedzenia w tym samym kafenionie, do podglądania tych samych flamingów, brodzących w rozlewiskach Camargue, do leniwego sączenia żółtego pastisu w brzydkiej kawiarni van Gogha w Arles – ale najlepiej się czuję na nabrzeżu modnego portu, koło jachtów w Portofino, na nabrzeżu w Chani czy na Polach Elizejskich w Paryżu, które kowboje w Nowego Jorku nazywają okropnie Czemps Elajzys, wśród setek ludzi, równie tam obcych jak ja i czujących się równie jak ja swobodnie. Po latach podróżniczych doświadczeń zrozumiałem, że podróż to może najciekawsze, co nas spotyka: kiedy wędrując po świecie stwierdzamy, że tam, gdzieś, wszystko jest inne niż tu, u nas. A zarazem – jak się temu przyjrzeć dokładniej i odrzucić cały ten sztafaż scenografii, klimatu i języka – jest tak samo tam i tu. Bo my jesteśmy zasadniczo tacy sami, bez względu na to co nas różni… Dwie ręce, dwie nogi, dwoje oczu, jedna wątroba, jeden kiepsko zbudowany kręgosłup, półtorakilogramowy mózg, fatalnie urządzony system irygacyjno-reprodukcyjny, niewielka zdolność komunikacyjna…
W wędrówkach „tam” równie ciekawa jest egzotyka, rozumiana jako oryginalność (one tam chodzą z gołymi piersiami! One tam całe zakryte chodzą! Żaby jedzą! Modlą się na dywanikach! Stoją godzinami na jednej nodze!), jak i odkrywanie tego, co znamy z „tu”. Niezwykłych wzruszeń dostarcza nam spotkanie z czymś „naszym” w miejscach, które są „nie nasze”. Pomnik Mickiewicza w Paryżu, moja książka na wystawie księgarni polskiej przy Bulwarze St. Germain, polska wódka w sklepie w tureckim Demre… Ale jeszcze większe wrażenie robiły na mnie rzeczy znane na pamięć „tu”, a zobaczone w realu „tam”. Wiele ich było, wymienię cztery. Ja, stary, trzydziestoparoletni chłop, mało się nie poryczałem, kiedy któregoś lutowego dnia dawno, dawno temu stanąłem pod tabliczką z napisem Avenue des Champs Elysées. Jakiś czas potem znalazłem się dwa metry od portretu kobiety, której wizerunek miałem w domu – i choć pani Lisa di Antonmaria Gherardini, czyli Mona Lisa del Giocondo liczyła sobie wtedy blisko 500 wiosen, to jej wiszący w Luwrze portret wykonany przez Leonarda połączył moje Zakopane z moim Paryżem. Kilka lat później włóczyłem się po Barcelonie śladami Gaudiego, Picassa i Joana Miró – i wszyscy oni oglądani „tam”, byli po prostu potwierdzeniem tego, co znałem z „tu”: to, co miałem w książkach, istniało naprawdę: i katedra Sagrada Familia, od przeszło 120 lat wciąż w budowie, i Parc Güell
Gaudiego, i niezwykłe muzeum Miró w Montjuïc, i nawet nieco zapyziały zaułek d’Avinyo, gdzie młody Pablo malował brzydkie prostytutki, a wiele lat później mer Awinionu z oburzeniem prostował, że ten burdel to nie u nas. No, Awinion, oczywiście: przez wiele lat towarzyszyła mi piosenka w wykonaniu Ewy Demarczyk, do genialnego tekstu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, będącego najpiękniejszą kwintesencją poezji: Na moście w Avignon. I ten moment, kiedy w towarzystwie kilku pięknych kobiet znalazłem się na Pont Saint-Bénézet, urwanym nad nurtem Rodanu gdzieś w dwóch trzecich długości, na jednej części mostu grupka młodzieży śpiewała po francusku Sur le pont d’Avignon, on y danse, on y danse, na drugiej my nuciliśmy Baczyńskiego, pewno fałszując, niech mi kompozytor tej piosenki kochany Andrzej Zarycki wybaczy…
Jednak to wszystko – i wiele innych – to były wrażenia kontaktu z czymś ulotnym, które trwa dzięki wspomnieniom, dzięki maleńkim kotwicom, które zarzucone gdzieś w świecie, tkwią mocno w naszym „tu”. Ale wrażenie największe to kontakt z prawdziwą potęgą, czymś trwałym,
w ludzkim rozumieniu – nieśmiertelnym, czymś co jest wspólne nie tylko dla nas, wymuskanych intelektualistów, ale dla wszystkich. Zaduszki 2010. Wtorek. Minęła dopiero ósma rano, a cały Kair tonie w smogu, przez który ledwie widać wysokie piętra zapyziałych bloków. Nasz autokar właśnie przejechał przez most na Nilu i z trudem przepycha się wąską ulicą Gazy między zdezelowanymi samochodami, rowerami i leniwie kroczącymi wielbłądami. Spojrzenie ucieka mi na lewą stronę i tam, między czteropiętrowymi blokami, na których wyrasta las anten telefonii komórkowej, pojawia się ledwo widoczna w smogu, ale bliska i niezwykle wielka piramida. Nie, nie ta największa, Cheopsa, tylko nieco niższa, ale charakterystyczna przez zachowaną resztkę wapiennej okładziny – piramida Chefrena. A więc one naprawdę istnieją, są tu, o krok, za kilka, kilkanaście minut stanę u ich podnóża i znajdę się w świecie, który znam od lat, o którym się uczyłem i wyobrażałem sobie jak wygląda na podstawie zdjęć i filmów, a jestem teraz jego częścią – świata, który tu pokazuje swoje oblicze sprzed ponad czterech i pół tysiącleci. Po latach wędrowania między tu i tam zrozumiałem też, że pozostawanie w miejscu – czy tu, czy tam – może być czymś najciekawszym, co nas spotyka. Bo po pierwsze nie wędrując, i tak wędrujemy: codziennie krążymy wokół słońca, codziennie przemierzamy otchłanie Kosmosu nie ruszając się z domu i nie będąc Sławoszami ani Mirosławami, codziennie doświadczamy zagłady milionów naszych komórek i cudu narodzin milionów innych, codziennie sami się zmieniamy i zmienia się świat wokół nas – pączki, kwiaty, owoce, jaja, gąsienice, poczwarki, motyle, martwota zimy i zalotna młodość wiosny, malwy i wrzosy równie piękne jak oleandry i lawendy… Przeczytałem gdzieś, że znaczna część naszej (a na pewno nie tylko naszej) populacji spędza całe lub prawie całe swoje życie, nie opuszczając granic swojej gminy, no, może powiatu. Świat, oczywiście, wchodzi z butami do ich domów przez okienka telewizorów i komputerów, ba! – tak u nas, w Górnych Dołach, jak i w wiosce Kelulu koło Nairobi wszyscy noszą cały świat w kieszeni – co w Kelulu może być trudne, bo często nie ma gdzie mieć kieszeni – ale smartfon jest często bardziej dostępny niż spodnie, miska ryżu czy butelka wody. Jednak ciekawość świata istnieje naprawdę, nieważne czy da się ją zaspokoić w realu, czy w świecie wirtualnym. Brak tej ciekawości czy niemożność jej zaspokojenia często skutkuje agresją dla inności, ksenofobią, nacjonalizmem czy koniec końców faszyzmem. Z ciekawości, jak to jest na tym innym świecie, a dokładniej: za polską granicą – młody dziennikarz Ryszard Kapuściński ruszył w daleki świat, z czasem stając się jednym z najwybitniejszych na tym świecie reporterów. Właśnie przypominam sobie o tym czytając po raz kolejny jego Podróże z Herodotem. Przypominam sobie też Herodota, żyjącego w V wieku przed naszą erą, którego ciekawość świata i jego różnorodności oraz pasja poznawcza także gnała po świecie, czego skutkiem stała się jedna z najciekawszych książek, jakie czytałem, o skromnym tytule Dzieje. Obu poznałem osobiście: Kapuścińskiego na swoich studiach dziennikarskich, gdzie seminaria przez niego prowadzone były najciekawsze w całym programie dydaktycznym, a Herodota w Halikarnasie, gdzie grecki ojciec historii około 484 roku przed naszą erą się urodził i mieszkał, gdy wracał z podróży i gdzie dziś w centrum miasta na zachodzie Turcji jest jego okazały pomnik. Sfotografowałem się z nim, będąc w Bodrum (tak teraz po turecku nazywa się dawny joński Halikarnas). Jednak, ani jeden, ani drugi nie zarazili mnie swoją pasją do zwiedzania świata i zapisywania historii, opowiadanej przez jej twórców lub tylko relatorów. Nigdy też nie wyemigrowałbym z Polski na stałe – z wielu powodów, wśród których patriotyzm odgryw najmniejszą rolę – wielkimi patriotami byli wszak polscy emigranci, od Władysława Łokietka do Jana Nowaka Jeziorańskiego i będą nimi wszyscy ci, którzy będą chcieli teraz uciec od zaduchu kruchty i czarnych koszul współczesnego polskiego faszyzmu. Ja zostaję. Nie tylko dlatego, że jestem za stary na ryzyko dalekich i długich podróży, ani dlatego, że myślę i piszę po polsku, a w innych językach co najwyżej się porozumiewam. Po prostu, jestem bardziej ciekaw tego, jak się sytuacja rozwinie tu, niż jak ją – i mnie – będą postrzegać tam. A podróż do Murzasichla może być na tyle egzotyczna, że zastąpi nawet peregrynację do Kelulu. Które, zdaje się, w ogóle nie istnieje, bo je właśnie wymyśliłem. Ale może kiedyś powstanie – proszę wtedy pamiętać, że jestem jego ojcem chrzestnym.

Maciej Pinkwart, 31 lipca 2025