Witaj, Europo

Obozu w Morii nie ma już od kilku lat, podpalacze rodem z Afganistanu trafili do więzienia, a obóz przeniesiono do Mavrovouni. Jest w nim teraz ponad tysiąc osób, mieszkają w blaszanych kontenerach i namiotach, teren jest ogrodzony płotem, zabezpieczonym dodatkowo plątaniną drutu kolczastego. Pilnuje go wojsko, którego zresztą na Lesbos jest więcej, niż na jakiejkolwiek innej zwiedzanej przeze mnie wyspie greckiej. Uchodźcy teoretycznie nie są tam zamknięci, jak w obozie koncentracyjnym, ale ich związek z terenem na zewnątrz jest niewielki. Żeby stamtąd wyjść, trzeba sobie wyrobić przepustkę i mieć uzasadniony powód. Tym powodem może być potrzeba zdobycia jakiegoś dokumentu. Żeby się dostać do urzędu, działającego w stołecznej Mitylenie, trzeba tam dojechać, a więc mieć pieniądze na autobus czy taksówkę. Pieniędzy zwykle nie ma. Więc siedzą za drutami. Część uczy się języka, część ima się różnych prac, ale większość nie robi nic i czeka. Na jedzenie, na ubranie, na wolontariuszy, na los szczęścia, na zmiłowanie boskie, na lekarza, na śmierć. Widziałem jak karetka pogotowia ratunkowego, która przyjechała po jakąś chorą osobę, nie wjechała do środka, tylko pacjenta doniesiono do niej na noszach.

Warto przy okazji sprostować kłamstwa, rozgłaszane przez polską prawicę, jakoby na Lesbos grasowały hordy zdziczałych uchodźców, rabujących, gwałcących i mordujących spokojnych ludzi. Włóczyliśmy się przez wiele dni po całej wyspie i widzieliśmy trzy osoby o ciemnym kolorze skóry – jednym był elegancko ubrany turysta, zapewne z Ameryki, dwiema pozostałymi kilkuletnie dziewczynki z fryzurami afro, kąpiące się w morzu koło Kalloni. Rodzice biali. Aha, widziałem jeszcze panią w hidżabie, ale była to Turczynka, która przypłynęła na Lesbos po zakupy.

Na betonowym murze w Morii, w miejscu gdzie droga znad morza prowadzi w kierunku dawnego obozu, do dziś widnieje namalowany kolorowymi sprejami napis Welcome Europe. Witaj, Europo. Smutne. Z wielu powodów.

Geograficznie rzecz biorąc Lesbos choć jest wyspą należącą do europejskiej Grecji leży w Azji. Poza tym, dostawszy się na grecką wyspę, uchodźcy nadal nie mają prawa podróżowania po Europie, a do wymarzonego celu mają równie daleko, jak przed przybyciem na Lesbos. Wydostać się stąd można samolotem, ale żeby wejść na pokład, trzeba mieć bilet, odpowiednie dokumenty i przejść skomplikowaną procedurę odprawową. Można próbować promem, ale i tu procedury raczej wykluczają uchodźców. A poza tym – obozy na Lesbos, choć teoretycznie miały być jedynie miejscem, gdzie imigranci mieli przebywać krótko, przez czas potrzebny do przejścia procedury azylowej – od początku praktycznie zatrzymywały ich na lata. A teraz jest jeszcze gorzej – Unia Europejska płaci Grecji i Turcji, by na swoich terytoriach budowały ośrodki, gdzie podróż uchodźców się kończy. Mają tam gdzie mieszkać – choć skojarzenia z wiadomymi barakami narzucają się same – dostają jakieś wyżywienie i mają teoretycznie zapewnioną opiekę lekarską. W większości przypadków, tak jak na Lesbos, mogą opuszczać teren obozu – pojedynczo, za przepustkami. Ale żeby coś załatwić, muszą dostać się do większych miast, gdzie trzeba dojechać – nie ma za co – porozumieć się w języku, którego nie znają i czekać na decyzję o tym co dalej.

My i oni. Oni chcą lepszego życia i szukają go u nas. My chcemy spokoju, dalszego dobrostanu i nienaruszania naszych zwyczajów, a oni temu wszystkiemu zagrażają. Myśląc tak, nigdy się nie porozumiemy. I nigdy problemu uchodźców nie rozwiążemy, bo on jest stary jak świat i jak świat wieczny. Jeśli nawet nie wierzycie w to, że zmiany klimatyczne zmusiły pewną grupę czwororękich zwierząt do stanięcia na zadnich rękach i przemaszerowania z Afryki do Azji i Europy, to prawdopodobnie wierzycie w to, że pewna trzyosobowa rodzina musiała uciekać przed prześladowaniami z judzkiego Betlejem i stała się uchodźcami w Egipcie. A gdy upijecie się na sentymentalnie, to śpiewacie smętnie o góralu, który z grabkami i kosą sezonowo emigrował ze stron ojczystych dla chleba, panie, dla chleba.

Takie są odwieczne powody emigracji: śmiertelne niebezpieczeństwo w ziemi ojczystej, opanowanej przez tyrana lub ogarniętej wojną, bieda, brak wody i żywności. Powody polityczne, ekonomiczne, klimatyczne. Jak z powyższego widać – indywidualne czy zbiorowe wędrówki ludów są wieczne (kwestie klimatu już kilkakrotnie w dziejach były motywacją do ruchów społecznych – a teraz znów, jak można sądzić, z roku na rok będą coraz istotniejsze), a my, Polacy, od wieków doświadczaliśmy ich skutków – albo samemu uciekając z ogarniętego wojną i poddanego obcej przemocy kraju, albo przyjmując na swojej ziemi tych, którzy u nas szukali ratunku i pomocy. Ale nigdy od czasów wczesnego średniowiecza nie były to zjawiska tak masowe i wywołujące tyle napięć społecznych, co teraz. Co gorsza – można być pewnym, że to, czego doświadczyliśmy w Europie w ostatnich latach, to tylko zapowiedź tego, co czeka nas w niedalekiej przyszłości.

Wielokrotnie już pisałem o tym, że polscy bandyci, faszyści i narodowi patrioci, organizujący się ostatnio w bojówki, pragnące usunąć siłą z Polski ludzi o innym kolorze skóry, posługujących się innym językiem i wyznających inną religię, w dodatku zwykle nieprzystosowanych do polskich praw i obyczajów są szalenie odważni w grupie, kiedy napadają na pojedynczych lub mało licznych obcych. Ale co zrobi Bąkiewicz i inni mięśniacy z kijami baseballowymi, maczetami i wiatrówkami, kiedy na chrześcijańskiej granicy (nieważne, której) stanie nie pięciu, pięćdziesięciu czy stu migrantów, tylko sto tysięcy? Albo milion? Będą do tych obcych strzelać? Nie mamy tyle amunicji. Może napalm? A determinacja uciekających przed mordercami we własnych krajach, przed głodem i nędzą będzie znacznie większa niż determinacja polskich (serbskich, węgierskich, słowackich, niemieckich czy szwedzkich) narodowców.

Jedynym w miarę skutecznym rozwiązaniem problemu grożących nam w przyszłości dramatycznych ruchów migracyjnych, wobec których to co się teraz dzieje na granicach blisko- i środkowowschodnich, tureckich, greckich, włoskich i w rejonie północnej i subsaharyjskiej Afryki jest drobnym epizodem – byłoby wyeliminowanie przyczyn tej emigracji. Bo nikt, poza ludźmi dążącymi do poznania świata i powiększenia własnej wiedzy ot tak, dla kaprysu nie porzuca miejsca, w którym żyje w świecie może nie cudnym, ale swoim własnym i udaje się na poniewierkę, gdzie czeka go nieznane. Oczywiście, wielu, może większość migrantów motywowana jest iluzją bogatego świata Zachodu, gdzie wystarczy się pojawić, a będzie się miało zagwarantowane bezpieczne życie, pracę lub co lepsze – social, spokój i bezpieczeństwo. Pewno wiedzą, że co któryś emigrant tonie w Morzu Śródziemnym, niektórych napadną bandyci lub zastrzelą gorliwi pogranicznicy, ale może nie mnie, może nie nas.

Więc co? Bo nie wierzmy w to, że jeśli rząd polski rozrzuci po Syrii, Iraku, Iranie, Afganistanie i Afryce miliony ulotek, w których oświadczy, że uchodźcy nie są u nas mile widziani i nie mogą liczyć, że dostaną się do Krainy Szczęśliwości – to zdesperowani, głodni, spragnieni i oszalali ze strachu ludzie zostaną tam, gdzie byli dotąd, godząc się na śmierć z głodu, pragnienia lub z kuli kałasznikowa czy maczety sąsiada, z którym nigdy się dobrze nie żyło, a teraz to już trzeba było walczyć o dostęp do studni…

Jedynym sposobem jest utworzenie wspólnym wysiłkiem bogatego świata lepszych warunków tam, u nich, na miejscu. Zamiast płacić Turcji, Grecji czy Albanii za budowanie obozów koncentracyjnych dla uchodźców, spróbujmy zainwestować w budowę studni, fabryk żywności i popularnych technologii, placówek oświaty, ochrony zdrowia czy kultury, które to inwestycje nie tylko dostarczą ludziom tego, w poszukiwaniu czego emigrują, ale stworzą miejsca pracy, dostarczą odpowiednich środków ekonomicznych i towaru, jakiego tym ludziom najbardziej brakuje – godności.

Wielokrotnie już idealistycznie nawoływałem do możnych tego świata, żeby zamiast szukać wody na Marsie, inwestowali w szukanie (nie trzeba szukać – trzeba znaleźć) wody na Saharze. Wszyscy wiemy, że jednodniowy budżet zbrojeniowy świata, przeznaczony nie na narzędzia zabijania, tylko na jedzenie, pozwoliłby uratować jeśli nie cały głodujący świat to sporą jego część. Niestety, ze sprzedaży armat i rakiet dochód jest większy, niż z rozdawania ryżu i kurczaków.

Czytam to co napisałem i widzę, jak głęboko siedzi we mnie światopogląd kolonialny: my, białe (czy żółte) bwana kubwy, wybudujemy na Saharze fabryki szczęścia, zatrudnimy w nich ludność miejscową, damy im maniok, telefony komórkowe i coca-colę, a oni nam dadzą spokój. Zapominamy, że w Afryce trwa permanentna wojna plemienna, międzypaństwowa, domowa, a jak się tam wybuduje ujęcia wody, to ktoś je będzie uważał za swoje i zrobi z nich (nomen omen) źródło czerpania zysków od spragnionych ziomków, którzy nie będą mieli za co tej wody kupić, więc albo będą chcieli ją zdobyć siłą, albo zniszczą, albo po staremu uciekną do miejsc, gdzie wody na razie jest dość. Myślenie Europejczyka – racjonalne, w miarę cywilizowane, ale jednak podszyte panasienkiewiczowskim poczuciem wyższości nad najszlachetniejszymi nawet Kalim i Meą pewno się nie sprawdzi, ale moim zdaniem trzeba próbować, bo chyba alternatywą jest coś, czego raczej byśmy nie chcieli. Zalew bogatego Zachodu i Północy przez fale z biednego Południa i Wschodu będzie pewno groźniejszy, niż zalew niżej położonych terenów przez morza, wezbrane z powodu topniejących gór lodowych.

Kilka kilometrów od obozu uchodźców w Morii na Lesbos turyści zachwycają się ocalałym fragmentem wybudowanego w II-III wieku naszej ery przez Rzymian pięknego akweduktu, prowadzącego niegdyś wodę z gór Agiassos do Mityleny, na odległość 26 kilometrów. Dziś z nowoczesnej kiedyś inwestycji pozostała tylko malownicza ruina, uwieczniana przez setki komórek. Wody nie ma. W Morii, a potem w Mavrovouni zainwestowano w obóz, w którym udało się jak dotąd zatrzymać nieco ponad 1000 uchodźców. Witaj, Europo. Czy to jest model rozwiązania tego problemu? Wątpię.

Gdybym nie czuł się blokowany przez poprawność polityczną, to powiedziałbym, że czarno to widzę.

Maciej Pinkwart         10 lipca 2025